MİKRO 5 - ESNEKLİKLER

TALEBİN ESNEKLİĞİ

Talep veya talep eğrisi bir malın fiyatları ile bu maldan talep edilen miktarlar arasındaki fonksiyonel ilişkinin bir ifadesidir. Talep eğrisi üzerinde hareket edildikçe fiyatlar değişmekte, buna bağlı olarak da talep miktarları değişmektedir. Ancak fiyatlardaki değişme karşısında miktarda meydana gelen değişmenin derecesi her zaman aynı olmamaktadır. Bazı durumlarda fiyattaki önemsiz bir değişme talep miktarında büyük değişmelere yol açmakta, bazı durumlarda ise fiyattaki önemli değişmeler talep miktarını pek az etkilemektedir. İşte, belli bir talep eğrisi için, talep miktarının fiyattaki değişmeler karşısındaki bu duyarlığı talep esnekliği terimi ile ifade edilmektedir.

Talep esnekliği kavramı, veya talep esnekliği katsayısı, aynı talep eğrisi için, malın fiyatında meydana gelecek bir birimlik bir nisbî değişme yüzünden talep miktarında kaç birimlik bir nisbî değişme olacağını gösterir.

Talep Esnekliği bir anlamıyla talep edilen miktarın malın fiyatına olan duyarlılığını ölçer. Talep esnekliği malın talep edilen miktarındaki yüzde değişmenin fiyatındaki yüzde değişime oranı olarak hesaplanır. Oran ne kadar yüksek ise malın esnekliği o kadar fazladır.

Hesaplama yöntemine göre esnekliğin 1 olması durumu “birim esneklik” olarak adlandırılır. Bu durumda, fiyattaki ve talep edilen miktardaki yüzde değişimlerin oranı birbirine eşittir.
 

Esnekliğin 1’den Küçük olması durumunda talebin esnek olmadığı inelastik olduğu,

Esnekliğin 1’den Büyük olması durumunda ise malın talebinin esnek olduğu anlaşılır.

Şimdi kpss de çıkmış bir soruyu örnek verelim

(KPSS-2002)

Bir malın fiyatında meydana gelen %10'luk bir artış talep edilen miktarı %25 oranında azaltıyorsa bu malın talep esnekliği nasıldır?

A) Sıfır      B) Düşük esnek       C) Birim esnek       D) Esnek        E) Sonsuz esnek

CEVAP: 

MİKTARDAKİ  % DEĞİŞİM / FİYATTAKİ  % DEĞİŞİM    ---)   0,25 / 0,10 = 2,5

Yani 1 den büyük olduğu için ESNEK talep vardır

SORU – Aşağıdakilerden hangisi talebin fiyat esnekliğini tanımlar 

a)    Fiyattaki mutlak değişmenin miktardaki mutlak değişmeye oranı

b)   Miktardaki % değişiminin Gelirdeki % değişime oranı

c)    Miktardaki % değişimin Fiyattaki % değişime oranı

d)   Fiyattaki % değişimin Miktardaki % değişime oranı

e)    Miktardaki mutlak değişmenin fiyattaki mutlak değişmeye oranı

SORU - Bir malın talep edilen miktarındaki oransal artış, malın fiyatındaki yüzde azalıştan küçük ise; talebin fiyat esnekliğinin değeri aşağıdakilerden hangisi olur?

A) E < 1            B) E = 1            C) E > 1          D)E = Sonsuz              E) E = O 

SORU - Bir mala ilişkin talebin fiyat esnekliği -4 olarak hesaplanmıştır. Malın fiyatı %5 artarken

talep edilen miktarında nasıl bir değişiklik olacaktır?

CEVAP- Malın fiyatı %5 artarken talep miktarı %20 azalmaktadır

EĞİM İLE ESNEKLİK ARASINDAKİ İLİŞKİ

Esneklik kavramının anlatımında esneklik ve eğim kavramlarını karıştırmaktadır. Bunun nedeni de esneklik formülünün birinci kısmındaki terimin eğiminin tersine eşit olmasıdır.

 

 

Şekil  de görüldüğü gibi doğrusal bir talep eğrisi üzerinde dahi esneklik değeri bir noktadan diğerine farklılık gösterebilirken eğim sabit kalmaktadır (Doğrusal talep eğrisinin  özelliği olarak).

SORU- Doğrusal bir talep fonksiyonunda eğim ve esneklik ile ilgili hangisi doğrudur

a)  Talep doğrusunun eğimi her noktada aynı iken fiyat esnekliği her noktada değişir

b)  Talep doğrusunun fiyat esnekliği sabit iken eğimi her noktada farklı değer alır

c)  Talep doğrusunun eğimi ve esnekliği her noktada sabittir

d)  Talep doğrusunun eğimi ve fiyat esneklik değerleri her noktada değişir

e)  Talep doğrusunun eğimi yüzde değişmeyi esneklik ise mutlak değişmeyi ifade eder

TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİ

BU SONUÇTANDA ANLAMIŞ OLUYORUZKİ TALEBİN FİYAT ESNEKLİĞİ DAİMA NEGATİFTİR 

Soru - Ekmek fiyatının 2 tl olduğunda 5 elmek 3 tl olduğunda ise 4 ekmek talep ediyoruz

CEVAP:

    

 Q1 = 5   P1=2        

 Q2 = 4   P2 = 4         

 ( (4 – 5) / 5 )  /  ( (4-2) / 2) = 0,2

Yorum: Demek ki ekmeğin  talebi esnek değil inelastik

SORU - Bir kalem markasının fiyatı 4 iken ayda 3000 adet satılmaktadır. Satıcı firma kaleminfiyatını 3’e indirip satışlarını artırmak istemektedir. Kendi ürünlerine yönelik daha önceyaptıkları analizde talebin fiyat esnekliği -4 çıkmıştır. Firmanın yeni fiyat politikasına göre satışları kaç adet artacaktır?

Q_D=120-2P biçiminde verilmiş olan talep fonksiyonunda (-2)’yi gösterir. 

 

SORU- Bir Malın Talep Denklemi,Q=60-2p Ve Malın Fiyatı 10 tl ise, Talebin Fiyat Esnekliği Kaçtır?

A)-2            B)- 1            C)-4            D)-0.25                E)-0.5

CEVAP

Q=60-2p     ---)   Q=60-2 x 10  ---- ) Q  = 40

-2p  = -2 eğim tersi       -2 x 10/40 =  -0,5  Bulunur.     

(KMS-2001)

Bir malın talep denklemi Q=120-2P olarak verildiğinde, malın fiyatı 10 TL ise talebin fiyat esnekliği kaçtır?

A) -20                  B) –l                     C) -0,2                  D) 0            E) -2

Talep eğrisinin yatay ekseni kestiği noktadaki esneklik değeri  0 dır. Çünkü bu noktada p/q oranındaki p değeri sıfırdır. Böylece dq/dp . 0/q  değeride, tabii olarak sıfır neticesini doğuracaktır.

Diğer taraftan doğrusal talep fonksiyonunun dikey ekseni kestiği noktadaki nokta esneklik değeri (sonsuz) değerini alacaktır. Burada da q/p . p/q formülündeki q değeri sıfır olunca formül değeri kendiliğin sonsuz olmaktadır.

Ortadaki grafik çok özel bir durumu göstermekte olup üzerindeki her noktaya esneklik 1 e eşittir. Teknik tanımıyla rektangüler hiperbol adı da verilen bu talep eğrisinin bir özelliği de, her fiyat düzeyi için toplam hasılatın değişmeyişidir

SORU – Yatay eksene paralel ve dikey eksene paralel iki ayrı talep eğrisi hakkında hangisi doğrudur

a)Yatay eksene paralel olanın eğimi sonsuzdur

b)Dikey eksene paralel olanın talep esnekliği sonsuzdur

c)Yatay eksene paralel olanın fiyat esnekliği bire eşittir

d)Dikey eksene paralel olanın talep esnekliği sıfırdır

e)Dikey eksene paralel olanın talep esnekliği bire eşittir

Sıfır esneklik tam inelastiktir

SORU - Talebin yatay eksene dik olması durumunda esneklik nedir?

CEVAP – Tam inelastiktir

e<1 olduğunda malın piyasa fiyatı büyük bir değişim gösterse de talep çok az değişmektedir  böyle mallar zorunlu tüketim mallarıdır mesela ekmek fiyatı çok artsa bile talep edilen miktar çok fazla değişmeyecektir

e>1 olduğunda malın fiyatındaki çok az bir değişim malın talebinde büyük oranda bir değişime neden olacaktır mesela beyaz eşya ve gayrimenkuller

SORU – Her iki noktayı da kesen doğrusal talep eğrisinin esnekliği için aşağıdakilerden hangisi doğrudur

     a)    Her nokta birden büyüktür

     b)   Her nokta birden küçüktür

     c)    Fiyat ekseninin kestiği nokta sıfırdır

     d)   Miktar ekseninin kestiği nokta sıfırdır

    e)   Miktar eksenin kestiği nokta sonsuzdur

Doğrusal talep fonksiyonlarına ait açıklamalara devam edersek birbirlerini kesen talep eğrilerinin kesiştikleri noktanın farklı esneklik değerlerine sahip olmasıdır

Çizimdeki K noktasında D’ talep eğrisine göre daha yatıktır (küçük eğime sahiptir). Buna karşın K noktasında belirlenen fiyat ve miktar her iki talep eğrisi için de geçerlidir. Talep eğrisinin eğimi dq/dp orantısının tersi olduğuna göre eğimi daha yüksek olan D eğrisi D’ eğrisine göre  daha az esnek olacaktır. Yani eğimi yüksek olanın esnekliği daha düşük olur

SORU – A malının talep eğrisi B malının talep eğiminden daha büyük ise talebin fiyat esnekliği için ne söylenebilir

a)A ve B malının esneklik toplamı 1’ den küçüktür

b)A malının talep esnekliği B malının talep esnekliğinden büyüktür

c)A malının talep esnekliği B malının talep esnekliğinden küçüktür

d)A ve B malının talep esneklikleri eşittir

e)A ve B malının talep esneklikleri hakkında yorum yapılamaz

Birbirine paralel iki talep eğrisinin orijinden uzakta olanın her fiyat düzeyi için daha az esnek olduğu da görülecektir.

Yukarıdaki çizimde talep eğrileri birbirlerine paralel olduklarından eğimleri eşittir. Dolayısıyla eğimlerinin tersleri de birbirlerine eşit olacaktır. Diğer bir deyişle q/p sabit kalmaktadır.

SORU – Birbirine paralel olan iki talep eğrisi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur

a)Orjine yakın olanın eğimi küçüktür

b)Orjine uzak olanın eğimi daha büyüktür

c)Orjine uzak olanın esnekliği daha azdır

d)Orjine uzak olanın esnekliği daha büyüktür

e)Esneklikler ile ilgili yorum yapılamaz

Daha öncede belirtildiği gibi nokta esneklik formülü fiyat ve miktardaki küçük değişmeler için geçerlidir. Süreklilik göstermeyen verilere ilişkin talep esnekliğinin belirlenişinde ise “ yay esneklik” formülünden yararlanılmaktadır

Yay esneklik kavramına olan gereksinimin belirlenişinde aşağıdaki örnekten yararlanalım

görüleceği üzere A noktasında fiyat 10 iken miktarın 5 birimde belirlenmesine karşın, B noktasında fiyatın 7 olması halinde talep edilen  miktar 10 birim olmaktadır.

Fiyattaki 10 dan 7 ye düşme durumu için; P1 = 10  Q1 = 5       P2 = 7  Q2 = 10

Nokta esneklik = ((10-5) / 5)) / ((7-10) / 10)) = -3.3

Fiyattaki 7 den 10 a yükselişler için;       P1 = 7   Q1 = 10     P2= 10  Q2 = 5

Nokta esneklik = ((5-10) /10)) / ((10-7) / 7)) = -1.16   olacaktır.

Yukarıda belirtildiği gibi A ve B noktalarında ortaya çıkan nokta esneklik değerleri farklılık göstermektedir. Bu gibi durumlarda, tek bir sonucun elde edilebilmesi için 
 “yay esneklik” kullanılır
 

Yay esneklik formülü “nokta esneklik” formülünün sakıncalarını ortadan kaldırmakta ve A ve b noktalarının hangisi dönem temel alınırsa alınsın aynı sonucu vermektedir.

SORU: 

CEVAP : P1 = 3  P2 = 5 Q1 = 3000  Q2 = 1000

(1000-3000 / 1000+3000) / ( 5-3 / 5+3 ) = -2

SORU – Üzümün kilosu 150 birimden 350 birime çıktığında talep edilen miktarı 90 birimden 60 birime düşmektedir. Yay esneklik yaklaşımına göre fiyat esnekliği kaçtır

a)3          b)5          c)0,5        d)1          e)2

ESNEKLİK VE TOPLAM HASILAT

Talep esnekliği kavramının iktisat teorisinde önemli bir yer tutmasının önemli sebeplerinden biri değişik esneklik değerlerinde fiyat değişmesinin alıcıların ödedikleri para toplamını, veya satıcıların elde ettikleri toplam satış hâsılatını, belirli bir şekilde etkilemesidir. Tüketicilerin ödedikleri para toplamı, malın fiyatı ile satın alınan miktarın çarpımına eşittir.

1 TALEP BİRİM ESNEK OLDUĞUNDA : Esneklik katsayısının değeri bire eşit olduğunda fiyattaki değişme ile, bu değişmenin sonucu olarak talep edilen miktarda meydana gelen değişme aynı orandadırlar. Bu yüzden fiyat değişmesi toplam satış hâsılatını etkilemez.

2 TALEP ESNEK OLDUĞUNDA: Talep esnekliği birden büyükse, yani miktardaki nisbî değişme fiyattaki nisbî değişmeden büyükse, fiyatın düşmesi toplam satış hâsılatını artırır, yükselmesi azaltır

3 TALEP ESNEK OLMADIĞINDA : Talep esnekliği birden küçükse, yani miktardaki nisbî değişme fiyattaki nisbî değişmeden küçükse, fiyatın düşmesi toplam satış hâsılatını azaltır, yükselmesi artırır.

 

ÖZETLE

SORU- Diğer şeyler sabitken A malı üretiminde kullanılan teknolojinin gelişmesi aşağıdakilerden hangisine neden olur

a)Malın talebi esnekse satıcı geliri değişmez

b)Malın talebi birim esnekse satıcı geliri artar

c)Malın talebi inelastikse satıcı geliri artar

d)Malın talebi esnekse satıcı geliri artar

e)Malın talebi inelastikse satıcı geliri değişmez

SORU- Bir A malı  talebinin fiyat esnekliğinin birden küçük olduğu varsayımı altında ülkede meydana gelen kuraklık sonucu x malı arzı azalmıştır bu durumda toplam satış hasılatı hakkında ne söylenebilir

a)Toplam satış hasılatı azalır

b)Toplam satış hasılatı artar

c)Toplam satış hasılatı değişmez

d)Kesin bir şey söylenemez

e)Toplumun tercihine bağlı olarak değişir

SORU- Bir firmada satış müdür olarak çalışan Ahmet Bey firmanın toplam satış hasılatını artırmak istemektedir firmanın sattığı mala ilişkin fiyat tüketim eğrisi dikey eksene paraleldir, bu durumda firmanın izleyeceği fiyat politikası ne olmalıdır

a)Malın esnekliği birden büyük olduğu için fiyatı artırmalıdır

b)Malın esnekliği birden küçük olduğu için fiyatı artırmalıdır

c)Malın fiyatı birden büyük olduğu için fiyatı düşürmelidir

d)Malın esnekliği sıfır olduğu için fiyatı artırmalıdır

e)Malın esnekliği birden küçük olduğu için fiyatı düşürmelidir

TALEBİN GELİR ESNEKLİĞİ

Talep eğrisini tarif ederken tüketicinin nominal gelirinin sabit olduğunu kabul etmiştik. Nominal gelirde değişme talep eğrisini değiştirebilir. Talep eğrisinin değişmesi ise her fiyat seviyesinde tüketicinin o maldan daha fazla veya daha az talep etmesi demektir. 

Tüketicinin nominal gelirindeki nisbî değişme ile, bu gelir değişmesinin bir sonucu olarak tüketicinin bir maldan satın almak istediği miktarda meydana gelen nisbî değişme arasındaki ilişkiye talebin gelir esnekliği adı verilir..

Bir mala duyulan ihtiyaçne kadar fazla ise o malın gelir esnekliği o derece küçüktür (Gıda, sigara, deterjan vb.).

Otomobil, beyaz eşya vb mallarda gelir esnekliği genelde 1’den büyüktür.

* Dolayısıyla, eğer ışının eğimi, Engel eğrisinin eğiminden  daha büyükse, gelir esnekliği (e) 1’den büyük bir değer alacaktır (Lüks mal durumu).

* Eğer ışın, Engel eğrisinden daha yatıksa (yani eğimi daha küçükse); gelir esnekliği (e) 1’den küçük bir değer alacaktır, fakat hala pozitiftir (Gereklilik olan mal durumu).

* Son olarak, eğer Engel eğrisinin eğimi negatif ise, gelir esnekliği (e) 0’den küçük, yani negatif olacaktır (Düşük mal durumu)

Yukarıda ifade edilen Engel eğrileri aşağıdaki şekilde de gösterilebilir.

SORU : Talebin fiyat esnekliğinin sonsuz olduğu bir mal için çizilecek fiyat tüketim eğrisi hakkında ne söylenebilir

a)Pozitif eğimlidir

b)Negatif eğimlidir

c)Dikey eksene paraleldir

d)Yatay eksene paraleldir

e)Fiyat tüketim eğrisi çizilemez

TALEBİN ÇAPRAZ FİYAT ESNEKLİĞİ

 

SORU : Çapraz talep esnekliği 0,5 olan mallar ne tür mallardır?

A         Normal mal

B         Düşük mal

C         Tamamlayıcı mal

D         İkame mal

E         Temel mal

SORU- Çapraz talep esnekliği pozitif olan mallara ne ad verilir?

a) Bağımsız Mal       b)Tamamlayıcı Mal      c)İkame mal               d)Düşük Mal    e)Lüx Mal

ARZ ESNEKLİĞİ